Темир Гвардия: Фавқулодда вазиятлар вазирлиги (ФВВ) масофадан туриб роботлар ёрдамида одамларни қандай қутқаришни ўргатади

Ушбу қутқарувчилар портлашлар, кучли тутун, радиоактив ифлосланиш ва заҳарли газдан қўрқмайди. Улар энг «қайноқ нуқталарга» ташланади - бу ерда ҳаёт учун хавф жуда катта: ёнғин иссиқига, тошқин эпицентри, қулаган миналар. ФВВ-да бу қўрқмас жангчилар қисқа қўнғироқ белгисига эга - РТС - акс ҳолда «роботлаштирилган воситалар».

Ҳозир Фавқулодда вазиятлар вазирлиги 65 дан ортиқ зирҳли «оғир вазн тоифалари» билан қуролланган. Машиналар мобил робототехника операторлари томонидан масофадан туриб бошқарилади. Икки йил олдин бундай касб йўқ эди. Шу билан бирга, қутқарувчилар арсеналидаги биринчи робот 90-йилларда пайдо бўлди. Бу ҳодисани қандай изоҳлаш мумкин ва нима учун Фавқулодда вазиятлар вазирлиги робототехника операторларини ҳозирданоқ ва масофадан туриб тайёрлашни бошлади?

«ЕЛЬ-10» танки ва сув пуркагичининг улкан гибриди оғирлиги 22 тоннани ташкил этади. Унинг ёрдами билан қутқарувчилар вайроналарни тозалаб, ёнғинларни ўчиришмоқда. Бироқ, агар туннелда, темир йўл станциясида ёки аэропорт биносида ёнғин чиқса, олти метрлик гигант ўтиб кетмайди. Бизга ихчамроқ қирувчи керак. Масалан, «LUF-60» - бу 2,5 метргача этиб бормайдиган, аммо тор йўлакчаларга кириб борадиган ва ҳатто зинапоядан ҳам кўтариладиган чақалоқ робот. Ҳозир Фавқулодда вазиятлар вазирлиги 20 га яқин роботлар хизматида. Улардан баъзилари ёнғинга қарши, бошқалари миналардан тозалаш учун мўлжалланган.

«Мобил робототехника операторлари ҳар бир моделнинг нукусларини билиши, исталган машинани бошқариши шарт. Қутқарув операциясининг натижаси бунга боғлиқ», - дея таъкидлайди Сергей Носков.

Россия Меҳнат вазирлиги мобил робототехника оператори касбини фақат 2016 йилда расман тасдиқлади. Бунгача бундай ходимлар расмий равишда мавжуд бўлмаган. Шу билан бирга, қутқарувчилар билан хизмат қилган биринчи роботлардан бири Чернобил АЭСидаги фалокатдан кейин пайдо бўлди. «Сойка» радиоактив ифлосланиш зонасида, кимёвий заводларда ва портловчи моддалар бўлган омборларда ёнғинларни ўчирди. «Қутқарувчиларга, албатта, роботларни бошқаришни ўргатишган. Одатда, улар ишлаб чиқариш заводида машғулот ўтказдилар. Масалан, офицерлар Германиядаги темирйўлчи ТЕОдор ёнғин ўчирувчисини бошқаришни ўзлаштирдилар», - деб эслайди Сергей.

Пўлат гигантлари янги моделлар билан ишлашни Ногин қутқарувчиларни тайёрлаш марказининг ўқув майдонларида ва «Лидер» махсус хатарларни қутқариш марказида ўргатмоқдалар. «Курслар малака ошириш дастури доирасида тахминан беш кун давом этади. Улар у ерда ҳеч қандай диплом бермайдилар», - дейди Сергей Носков, ФВВ Фуқаро муҳофазаси академиясининг қутқарув робот ускуналари бўлими бошлиғи.

2016 йилда Фавқулодда вазиятлар вазирлиги илмий-техник бўлими бошлиғи Александр Овсянник операторларни ўқитиш тизими етарли даражада ривожланмаганлигини таъкидлашининг сабаби ҳам шу. Бу Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг қутқарув роботлари автомобил паркини янгилаш ва кенгайтириш тўғрисидаги қарори билан бир вақтга тўғри келди. «Савол туғилди - махсус таълим ва лицензиясиз одамлар нима асосида роботларни бошқаради? Ҳатто машинага ҳам лицензия керак, аммо бу мураккаб ва қимматбаҳо техника. Масалан, ЕЛЬ-10 нархи 30 миллион рублни ташкил этади», - дея тушунтиради Носков.

Фавқулодда вазиятлар вазирлигида янги касб пайдо бўлди. Бир йил ўтгач, ФВВ-нинг Фуқаро муҳофазаси академияси йўналишни қайта тайёрлаш дастурини ишлаб чиқди. Ва бу баҳорда биринчи қутқарувчилар - 31 киши академияда масофадан ўқитилди. Қандай бўлди?

Дастлаб, қайта тайёрлаш дастури кундузги бўлиб, бир ярим ой давом этди. Бироқ, лойиҳа бекор қилинди - бутун Россиядан қутқарувчиларни тайёрлаш учун жуда қиммат. «Бизга «Болалар, нима қиляпсизлар? Бу пул қаердан келади». Шунинг учун биз интернетга киришга қарор қилдик », - деб эслайди Носков.

Кейин Россия ФВВ-нинг ривожланиш институти - академиянинг бўлими - масофавий ўқитиш дастурини ишлаб чиқди. У 7 та бўлим ва 16 та электрон курслардан иборат бўлиб, улар институтда кичиклиги сабабли «автомат» деб номланган.

Тренинг iSpring Learn асосида амалга оширилди - институт 2013 йилдан бери LMS-да ишлайди. «Биз фавқулодда вазиятлар вазирлиги ва бошқа идоралар ходимларининг малакасини ошириш учун eLearning-дан фойдаланамиз. Бизнинг асосий иш юкимиз - давлат буюртмаси », - дейди институт доценти ва eLearning лойиҳаси муаллифларидан бири Сергей Шевченко. У электрон курсларни ишлаб чиқади.

Ҳозир ФВВ-нинг билимлар базасида 768 та материаллар мавжуд. Уларнинг фақат 100 таси каталог ва китоблар, қолганлари электрон дарслардир. Ҳаммаси iSpring-да яратилган. «Институт ўқитувчилари менга мавзу бўйича тақдимотлар юборишди. Улардан муҳаррир ёрдамида тезда электрон курс яратаман. Мен операторлар учун дастурни бир ярим ой ичида тайёрладим», - деди Шевченко.

Автомат қуролидаги биринчи «патрон» - робототехника тарихи ва асослари. Масалан, қутқарувчилар биринчи андроид қачон пайдо бўлганлигини ва Айзек Азимовнинг «Робототехниканинг учта қонуни» да нима дейилганини билишлари керак.

Моддий қисмдан кейин - роботларнинг техник хусусиятлари, асосий шассиларнинг жойлашуви ва РТС ҳаракат назарияси асослари. «Бу фақат ён томондан кўринади - жойстикни ҳаракатга келтиринг ва робот ўйинчоқ радио модели сингари юради. Дарҳақиқат, тоққа чиқиш учун зинадан кўтарилиш ёки майдон бўйлаб ҳайдаш учун битта тугмачани босиш керак - бошқаси. Оператор роботни қанчалик яхши бошқариши ушбу роботнинг фавқулодда ҳолатга тез етиб боришига ва одамларга ёрдам беришига боғлиқ», - деди Шевченко.

Агар робот бузилиб қолса нима бўлади? Профессионал стандартга мувофиқ, мобил робототехника оператори фақат кичик носозликларни бартараф этиши керак: лампочкани ёки суғурта ўрнини алмаштиринг, совутиш суюқлигини қўшинг. «Бугунги кунда роботлар хизмат кўрсатишга боғлиқдир», дейди Сергей Носков қутқарув ускуналари бўлими бошлиғи. Бироқ, ўқув дастурида киборгларни таъмирлашга алоҳида курс ажратилган: гидравлик ва пневматик тизимлар, шунингдек электр жиҳозлари. Носковнинг сўзларига кўра, билим, албатта, ортиқча бўлмайди. Сиз ҳеч қачон жанговар топшириқ билан нима содир бўлишини биласиз.

Курсларни яратишда ФВВ масофавий ўқитишнинг барча имкониятларидан фойдаланган. «Биз виртуал ҳақиқатни боғламадик. Матнли слайдлардан ташқари биз видео, 3Д анимация ҳам қўшдик, баъзи маълумотлар радиодаги каби эшитилди. Асосийси, маълумот яхшироқ эсда қолади ва ўрганишга бўлган қизиқиш йўқолмайди», - дейди Шевченко.

Ҳар бир курсдан сўнг, қисқа синовдан ташқари, келажакдаги операторлар амалий вазифани бажаришлари керак. «Масалан, қутқарувчилар робот ускуналари ҳаракати назарияси асослари бўйича муаммони ҳал қилишлари керак. Бир оз математика ва физика бор. Улар ечимни LMS-га уй вазифаси сифатида юклашади. Биз текширамиз, баҳо қўямиз», - дейди курсни ишлаб чиқувчи Сергей Шевченко.

Ҳозирча бу Россиядаги мобил робототехника операторларини қайта тайёрлаш бўйича ягона дастурдир. Дипломни олиш учун Владивосток ёки Сибирдан қутқарувчи ФВВ-ни ривожлантириш институтининг курсларидан ўтиши керак. Якунда 297 савол бўйича барча мавзулар бўйича якуний тест синовлари ўтказилди. «Ўтиш баҳоси 90 фоизни ташкил этади. Қутқарувчилар кўпчилик саволларга тўғри жавоб беришлари керак», - деб тушунтиради Шевченко. Унга кўра, қутқарувчи сиз хато қилишингиз мумкин бўлган касб эмас.

Синов - масофавий курсларнинг якуний босқичи, аммо ўқитиш эмас. Яна бир ҳафта давомида қутқарувчилар ФВВ-нинг Фуқаро муҳофазаси академиясида аппарат воситалари билан ишлашни ўргатишмоқда. «Стандартда шундай дейилган: оператор роботни бошқариши ва унга техник хизмат кўрсатиши керак. Интернетда кўникмаларни сингдира олмайсиз», - дейди Сергей Носков.

Биринчидан, қутқарувчилар Брокк-110, муҳандислик ишлари учун масофадан бошқариладиган мини-экскаваторни ўрганадилар. Дизайнерлар бир тонна оғирликдаги машинани «қирғинчи» деб аташди. У молозларни демонтаж қилади, пойдевор қудуқларини қазиб олади ва темир бетон орқали йўл очади.

Кейинги қаторда «Уран-6» зирҳли сапёр бўлиб, унинг вазифаси миналарни зарарсизлантиришдир. Машина икки усулда ишлайди: у чизиғидан ўтиб, портловчи моддаларни фаоллаштиради ёки миксер сингари фрезалаш билан минани майдалайди. Ушбу ҳолатларнинг ҳар қандайида робот хавф остида эмас - зирҳ ва тўғри дизайн зарбани хотиржам ушлаб туради.

Дастур шунингдек операторлардан роботли ўт ўчирувчиларни бошқаришни талаб қилади. Академияда улар «Уран-14» да ўқийдилар

Ҳафтанинг охирида қутқарувчилар ҳар бир робот билан тўсиқлар йўлидан ўтишлари керак: илон, кўприк ва қиялик бўйлаб ҳайдаш, портловчи моддаларни топиш, бир муддат чуқур қазиш, тўсиқни қисмларга ажратиш ёки оловни ўчириш. Мен стандартга жавоб бермадим - имтиҳондан ўта олмадим. Шу билан бирга, сиз исталган автомашинани масофадан туриб бошқаришингиз керак - «ҳар бир оғир вазнли» видеокузатув камералари ва сигнал узатиш учун сенсорлар билан жиҳозланган.

Масофавий формат таълим сифатига ёмон таъсир қилади деб айта оламизми? Умуман йўқ. Шевченконинг сўзларига кўра, назарияни қандай ўрганишнинг фарқи катта эмас: электрон курсни ўқиш ёки синфда маърузачини тинглаш. «ФВВ ходимлари қулай режимда ўқишади: иш жойида, тушлик пайтида ёки уйда. Ўқув портали 7/24 очиқ. Ҳеч ким руҳдан устун турмайди. Биз фақат ишлаб чиқиш учун ресурсларни таклиф қиламиз ва саволларга жавоб берамиз », - деб тушунтиради курсни ишлаб чиқувчи.

2018 йил 27 апрелда Россияда мобил робототехника операторларининг биринчи таркиби расман пайдо бўлди - улар ўзларининг амалиётларидан ўтдилар ва касбий қайта тайёрлаш дипломини олдилар.

Ҳар йили Ривожланиш институти ва ФВВнинг Фуқаро муҳофазаси академияси бутун Россиядан 35-40 га яқин қутқарувчиларни тайёрлашга тайёр. Келажакда барча энг хавфли ишларни роботлар бажаради ва операторлар уларни хавфсиз масофада бошқаради.